Fraksiyamiz yig‘ilishida Oliy sud tomonidan kiritilgan “Sud qarorlarining qonuniyligi, asosliligi va adolatliligini tekshirish instituti takomillashtirilishi munosabati bilan O’zbekiston Respublikasining Jinoyat-protsessual kodeksiga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi qonun loyihasini ko‘rib chiqdik. Bu qonun loyihasida belgilangan normalar sud qarorlarining qonuniyligi, asosliligi va adolatliligini tekshirish institutini yanada rivojlantirishga xizmat qilishi bilan e’tiborimni tortdi.

Ma’lumki, amaliyotda sud qarorlarining asosliligi ustidan shikoyat qilish mexanizmi mavjud. Ya’ni, sud qarorlari kuchga kirishiga qadar uning ustidan apellyatsiya tartibida, qonuniy kuchga kirib bo‘lgan sud qarori ustidan esa kassatsiya tartibida shikoyat qilish mumkin.

Bugun biz muhokama qilgan qonun loyihasidagi asosiy yangilik shuki, apellyatsiya yoki kassatsiya tartibida ko‘rilgan sud qarorlarini “taftish tartibi”da ham ko‘rish instituti shakllantirilishi ko‘zda tutilmoqda.

Shu o‘rinda amaldagi qaysi holat yoki vaziyat Jinoyat protsessual kodeksimizga o‘zgartirish kiritish zaruratini yuzaga keltirgani bo‘yicha tashabbuskorlar bergan tushuntirishga to‘xtalsam.

Ko‘pchiligimiz yaxshi bilamiz, bugungi kunda kassatsiya instansiyasidagi ishlarni ko‘rib chiqish vakolati Oliy sudga berilgan.

Ma’lumotlarga qaraganda, 2020 yilda Oliy sud tomonidan 1291 ta ish ko‘rib chiqilgan bo‘lsa, 2021 yilda bu ko‘rsatkich 7 560 tani tashkil qilgan. 2022 yilning birinchi yarmida esa bu ko‘rsatkich 3 441 taga yetgan. Demak, bu raqamlar Oliy sudda ko‘rilayotgan va bundan keyin ham ko‘riladigan ishlar soni bir necha barobar oshishini anglatadi.

Qonun tashabbuskorlari ta’kidlaganidek, oliy sudda ish hajmi keskin oshishi sudyalarning ish sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishidan tashqari fuqarolar olis hududlardan ortiqcha vaqt va xarajat sarflab, Oliy sudga kelishga majbur bo‘layotgani hamda ayrim hollarda ishlarni ko‘rish muddatlari buzilishiga sabab bo‘lmoqda.

Shu bois Oliy sud tomonidan kiritilgan qonun loyihasida qonuniy kuchga kirgan sud qarorlarini kassatsiya tartibida ko‘rib chiqish vakolatini viloyat va unga tenglashtirilgan sudlarga o‘tkazish taklif etilayapti.

E’tiborlisi, birinchi instansiya sudining apellyatsiya yoki kassatsiya tartibida ko‘rilgan hukmlari va ajrimlari, shuningdek apellyatsiya yoki kassatsiya instansiya sudining hukmlari va ajrimlari ustidan bildirilgan shikoyatlar yoki protestlar bo‘yicha ishlarni ko‘rib, hukm, ajrim yoki qaror chiqarish vakolatiga ega bo‘ladigan yangi Taftish instansiyasi sudi shakllantirilishi nazarda tutilayapti.

Fraksiyamizda ko‘plab savol va bahs-munozaralarni yuzaga keltirgan mazkur qonun loyihasi tashabbuskorlariga konseptual bir necha savolim bor?

Amaldagi tartibga ko‘ra, Oliy sudda ko‘rilayotgan kassatsiya ishlarining muddati uzayib ketayotgani shundoq ham qancha minglab odamlarning e’tiroziga sabab bo‘lmoqda. Taklif etilayotgan yangi tartibga ko‘ra bir jinoyat ishi birinchi instansiya, apellyatsiya yoki kassatsiya instansiyalarida bir martadan ko‘rilar ekan yoki taftish tartibida uch marta ko‘rilish taklif qilinmoqda. Bu holda xalqimizning e’tirozi qanchalik kamayishi mumkin? Bir ishning bir necha instansiyalar tomonidan qayta -qayta ko‘rilishi bilan adolatli sud qarori qabul qilinishiga kafolat bormi?

Xullas, qonun loyihasi birinchi o‘qishda Qonunchilik palatasi yalpi majlisida ko‘rib chiqilsa, Oliy sud vakillariga beradigan savollarim talaygina.

Asosiy maqsad, vakolat yoki mas’uliyatni kimdandir olib, boshqasiga o‘tkazish emas, xalqimizning odil sudlovga bo‘lgan ishonchini mustahkamlash bo‘lmog‘i lozim.